Deze tekening is een reconstructie van Eindhoven aan de hand van de Stadsplattegrond van Jacob van Deventer (zie foto 426), aangevuld met onder andere gegevens door Melssen 1982 en Bisschops 1985.
De combinatie van afbeeldingen 425, 426 en 427 vormt een prachtige bron over het ontstaan van Eindhoven.

Door wie gemaakt? Waar, en onder welke titel, zijn de publicaties van Melssen en Bisschops te vinden? Overigens is dit niet het ontstaan van Eindhoven, want dat ligt ver voor 1132. Hier zien we de ontwikkeling van Eindhoven na de grote brand in de 16e eeuw.

De reproductie werd vervaardigd door onze 'stadsarcheoloog' Nico Arts. Daarbij gebruik makende van de eerdergenoemde Stadsplattegrond van Jacob van Deventer, de Toelichting bij de geografische kaart van Nederland, blad Eindhoven uit 1985 van J.H. Bisschops, Tekstboek bij een facsimiledruk van de plattegrond van Jacob van Deventer, Eindhoven uit 1982 van J.Th.M. Melssen, alsmede van andere informatiebronnen. Overigens heeft Melssen tussen 1975 en 1989 twaalf belangrijke werken gepubliceerd over Zuid-Oost Brabant.
Hoewel we zorgvuldigheid nastreven gaat dit soort informatie wel erg ver, tenslotte is Eindhoven-in-beeld een fotogalerij en géén onderzoeksinstantie.
Het 'ontstaan van' (het huidige) Eindhoven werd bedoeld in ruime zin, niet beperkt tot de eerste nederzetting.
Feit blijft dat juist deze reconstructie voor de (gemiddelde) Eindhovenaar een prachtige informatiebron kan zijn.

Geachte Nico,  ik zou wel eens willen weten wat nou de werkelijke naam was van het slootje dat de grens tussen Eindhoven en Gestel vormde. Is dat Runtgraaf, Rundgraaf of toch Rungraaf? Deze namen worden vaak (zelfs in een boek!) door elkaar gebruikt.
We hebben als zijstraat van de Grote Berg, vlak bij T-kruising Kleine Berg, een straatje Rungraaf. Daarom heb ik zelf altijd de voorkeur gehad voor Rungraaf!
Verder in dit verband:
De Run = Zeelst / Veldhoven,
De Reingraaf = Strijp / Zeelst, (ook wel eens als Rundgraaf vermeld gezien),
De Runtgraaf = Gestel / Zeelst (ook wel eens als Rundgraaf vermeld gezien).
Ook:
De Windgraaf = Woensel / Strijp,
De Lakerloop = Stratum / Tongelre,
De Dommel = Gestel / Stratum, Eindhoven / Stratum, Woensel / Stratum, Woensel / Tongelre, Woensel / Nuenen.
De Gender = Gestel / Zeelst, Strijp / Gestel, Strijp / Eindhoven, (ooit ook Woensel/Eindhoven).
Een ander iets is vind ik, dat als ik in alle ontstaansgeschiedenissen van Eindhoven lees, dat men met alle middelen (soms heel zotte) Eindhoven als afsplitsing van Woensel wil zien, omdat ook Woensel 3 hoorntjes heeft, maar ze ‘blazen’ dan wel in een andere richting en hebben een andere kleur (heel belangrijk in de Middeleeuwen). Verder kom je het hoornmotief wel op meerdere plaatsen in het land tegen, dus dat zegt niets. Ik begrijp de achterliggende reden hiervan eigenlijk niet echt. Gezien het voorafgaande lijkt het me niet aannemelijk, dat Woensel een stuk grond bezat aan de andere kant van de Gender (Brabant was in die tijd ook veel natter dan nu). Het lijkt me aannemelijker dat Eindhoven heel vroeger de laatste hoeve was (of hofstede of als gehucht) op de hoge rug in het landschap, gevormd door: ‘Hoogstraat, Grote-Kleine Berg, Op den Heuven, Die Hage (laatste hoogte is wel kunstmatig)’. Bij het verlenen van de stadsrechten heeft Gestel dan ook het meest moeten inleveren en is, om maar in het bekende stramien te blijven, de Rungraaf gegraven. Tenzij die Rungraaf heel diep is geweest (of ’t Gender-niveau heel hoog?), zal er denk ik nooit veel spuiwater van de Gender naar de Dommel hebben gevloeid.
Of Die Hage nou op Woensels, dan wel Eindhovens (Gestels?) gebied heeft gelegen, is natuurlijk sterk afhankelijk van de plaats waar de Gender vroeger, nog op natuurlijke wijze, in de Dommel uitmondde! Ik denk echter dat het zover terugbuigen van de latere Gender is ontstaan doordat die in de verdedigingswerken van de stad werd opgenomen.

Frans, bedankt voor jouw opmerking.
Het is waar dat men tegenwoordig het oude grensriviertje tussen Gestel en Zeelst vaak de Rundgraaf noemt, maar die naam Rundgraaf (Runtgraaf) lijkt wel universeel te worden gebruikt voor de riviertjes die vroeger de grens vormden tussen Zeelst-Strijp, Zeelst-Gestel en Gestel-Eindhovenstad.
Als wij in Eindhoven die oude loopjes weer in hun oude glorie willen herstellen, mogen wij wel eens goed over hun namen nadenken.
Ik heb een kaart gezien van rond 1710, uitgegeven door Nicolaas Visser te Amsterdam, waarop tussen Woensel en Strijp de Wyntgraaf (=Windgraaf geworden) staat aangegeven en tussen Strijp en Zeelst de Ryegraaf (=Reingraaf geworden). Maar ik heb ook nog een zeer gedetailleerde stafkaart van het Nederlandse leger uit 1838, waarop dezelfde naam Rundgraaf is aangegeven als grens Zeelst/Strijp, alswel voor de grens van Zeelst/Gestel (gedeeltelijk, want rest van die grens is de Gender).
Voor de oriëntatie in oorlogstijd schreven die Hollandse officieren de geografische namen fonetisch zoveel mogelijk op in het dialect van de lokale bevolking (dus geen polderdialectvertaling), handig als ze ooit eens in oorlogstijd de weg moesten vragen.
Verder kun je zien, dat op de Gemeente Atlas van J. Kuyper van Zeelst uit 1867, dat een riviertje ‘Runt-graaf’ voor een deel de grens vormt tussen Zeelst en Gestel. Het Zeelst/Strijp grensriviertje staat er helaas onvermeld op http://www.kuijsten.de/atlas/nb/zeelst.html en wordt helaas ook niet vermeld op de Kuypers-kaart van Strijp! http://www.kuijsten.de/atlas/nb/strijp.html
Maar kijk je naar de Gemeente Atlas van Gestel http://www.kuijsten.de/atlas/nb/gestel.html, dan wordt de grensrivier met Zeelst weer gespeld als Rund Graaf, dus met een d!
http://www.nieuwstoen.nl/artikels/template.asp?nummer=456Oude reisbeschrijving Strijp:
(bron A.C. Brock, De Stad en Meiery van ’s Hertogenbosch of derzelver Beschryving, 1825 1825 Editie: 2004-01)
Een klein Dorpjen, welke in 1815 een aantal 884 Katholyken en zes Gereformeerden en twee Jooden bevatten, ligt een halve uur ten Noordwesten van Eindhoven. Het wordt gescheiden door de Loop of Beekjen de Reingraaf van Zeelst, den Windgraaf van Woensel, en de Gender van Gestel.
Rungraaf Zeelst/Gestel ? zie: http://www.dse.nl/node/view/350
Een tweede ecologische zone is de Rungraaf. Die is bij het Beatrixkanaal aangetakt via een overloopbassin. Hier vind je ook het bruggetje over het Beatrixkanaal. Het gebied Grasrijk is aanvankelijk volstrekt kaalgekapt opgeleverd, vaak illegaal, zonder kapvergunning. De Rungraaf stinkt nu nog omdat Veldhoven er rioolwater op overstort. Het woonwagenkampje met sloperij is van de aardbodem verdwenen.
Zowel de Rungraaf als de eerstgenoemde sloot moeten via het park aansluiten richting Veldhoven, op een kerngebiedje Habraken.
Er is ook ooit kritiek geuit op het plan voor pretpark Nimbus, tegenover McDonalds, naast de Verlengde Poot van Metz. De Meerenakkerweg is hier met een viaduct onder de snelweg doorgetrokken. Er loopt nog een beekje, de Oude Rungraaf, maar dat is volgens de plannen helemaal weggetekend.

Foto 1080 geeft o.a. de loop van de Rundgraaf weer in 1959.

Bedankt Frans, weer iets om over na te denken en 1959 is redelijk eigentijds. Het lijkt er in ieder geval op dat we het grensstoompje tussen Eindhoven-Stad en Gestel voortaan maar Rungraaf moeten noemen en geen Runt… of Rund…
Als ik de kaart van Gestel op afbeelding 27 bekijk, dan zie ik de Rundgraaf als grensstroompje tussen Zeelst (is in 1959 al Veldhoven) en Blaarthem (al zeer lang een deel van Gestel).
De Rundgraaf op de kaart van Gestel op afbeelding 1080 is de grens tussen Veldhoven (Zeelst dus) en Eindhoven (Strijp in dit geval). Om dat goed te zien, moet je de Kasteelweg van afb. 1080 (was vroeger de oprijlaan van het Kasteel van Blaarthem) als referentie nemen en die vergelijken met de weg bij het kasteel op de kaart van afb. 27. en dan zien we dat het twee verschillende stroompjes zijn, maar wel samen met de naam Rundgraaf!
Alhoewel Veldhoven buiten de context van deze site valt, zou ik trouwens een kaart van Zeelst kunnen opsturen waarop de Runtgraaf (dus met een T) staat, als grens met Gestel. Was men vroeger nou zo slordig hiermee?

Op afbeelding 95, Kadasterkaart Eindhoven 1832, kun je rechtsonder bij 'Het Paradijs', nog net RUNGRAAF lezen! Dus: grens Eindhoven-stad met Gestel was De RUNGRAAF.

Ik heb met interesse de discussie over de sloten gelezen. Ik denk dat een verder inzicht in de betekenis van de namen iets meer houvast kan bieden.
Graaf is de algemene naam voor een gegraven of vergraven waterloop. Vaak betreft het in Brabant een vergraven stroompje van lagere orde of een zogenaamde waterlossing die een kortsluiting vormt tussen twee stroomsystemen om zo overstromingen te voorkomen. Een -graaf suffix duidt dus op een gegraven waterloop. En dan nog de eerste delen de zogenoemde prefix.
Run is een algemene waternaam die teruggaat op stromen en betekent dus het stromende water. In Brabant bestond/bestaat de gewoonte een suffix -t toe te voegen om daarmee een woordverzwaring te geven. Dit gebeurt zeer kenmerkend met het eerste woorddeel als twee woorden worden samengevoegd en vanuit de uitspraak het tweede deel de nadruk heeft. Meestal echter is een -t suffix een uitdrukking van een verzameling Biest = bies + t en betekent bij de biezen (dus meervoud, terwijl het grondwoord enkelvoud is). Rungraaf is dus hetzelfde als Runtgraaf en via afronding van de klank dus ook hetzelfde als Rundgraaf. De naam duidt op stromend gegraven water. Alle vormen zijn dus even correct!
Van een andere orde is de Ryegraaf/Reingraaf. Een Reie is een scheiding. De betekenis hiervan is dus een gegraven waterloop om de scheiding tussen twee rechtsgebieden of territoria te duiden.
Wyntgraaf/Windgraaf heeft zich ontwikkeld uit het grondwoord Winne of Win dat weiland betekent. Ook hier is een woordverzwarende -t toegevoegd, dus Win-t + graaf. De betekenis is dus: het gegraven water door de weilanden. Het betreft hier de vergraven Linbeek/Limbeek waardoor een betere ontwatering werd verkregen. Het is ook waarschijnlijk dat er een waterlossing is gegraven. Wellicht weet een van u of dit het geval is? Linbeek gaat terug op de waternaam linde, de zachtjes stromende. Limbeek zou zijn afgeleid van limb-beek wat zo veel betekent als waterloopje bij het moeras. Limb betekent zoveel als slappe bodem of weke prut. Beide mogelijkheden zijn denk ik even aannemelijk zonder oude vormen.
Namen ontwikkelen zich gedurende de jaren. Dit komt vaak omdat de betekenis van het grondwoord in onbruik raakt en daardoor aansluiting gezocht wordt op een bekend woord (Ryegraaf naar Reingraaf). Verder verandert de uitspraak onder invloed van modes. Zo zien we de ontwikkeling van een afgeronde vorm van grondwoorden eindigend op een t (Runtgraaf naar Rundgraaf). Het zoeken naar een enig juiste naam is dus hypercorrect. Een elegante oplossing is de huidige naam te gebruiken met toevoeging van de oudere namen binnen teksthaken: Rundgraaf [Rungraaf/Runtgraaf].

André, je hebt heldere en afsluitende inzichten gegeven met je opmerkingen, bedankt hiervoor. Toch nog een opmerking van mij over de Wyntgraaf. Dit water werd door de Strijpenaren Dwanggraaf genoemd, omdat deze grens door Woensel was opgelegd. Wellicht lag voordien de grens op de meer natuurlijke Lijmbeek, dus wat meer richting Woensel. Weet jij hier meer van?

Beste Rini. Dat de grens door Woensel is opgelegd, lijkt me een foute aanname. Over het algemeen werden de grenzen tussen territoria (of dorpsgebieden) gevormd door waterlopen of ze lagen ergens halverwege de gemeenschappelijke gronden (de zogenoemde gemeijnten - waarvan ons woord gemeente is afgeleid). In dat laatste geval was vaststelling van de precieze grens vaak een probleem. In de vroege Middeleeuwen (zo tot 1000) zijn er nog zoveel gebieden niet ontgonnen dat nieuwe ontginningen elkaar niet raken. In de late Middeleeuwen (na 1200) is dit aan de orde van de dag, ook al omdat dan grootscheepse ontginningen worden gedaan. In deze tijd worden er banpalen en -bomen op de grenzen geplaatst, meestal na een gerechtelijke uitspraak of ingrijpen van de hoogste landheer. Er worden dan ook greppels met aarden wallen aangelegd om grenzen te markeren. De oudste grenzen echter blijven gewoon liggen waar ze liggen, namelijk op de plek van de waterloop. Wel werden die waterlopen vaak vergraven met de ontginning van de beekdalen.
Nu terug naar het dwanggedeelte uit de naam dwanggraaf. Ten eerste is Strijp veel jonger dan Woensel en is dus de grens naar Strijp eerder aan Woensel opgelegd dan andersom. Maar ik denk dat de naam eerder verwijst naar het Dwangbos of Banbos dat in Woensel lang. Dat was een bosgebied (eerder kreupelhout met wat opgaande bomen dan wat wij nu bos noemen) waarvan het gebruik was uitgesloten voor de inwoners van het territorium maar toegewezen aan een zeker meestal adellijk persoon. Een dergelijk bos werd ook wel een Achte genoemd.
<<< jammer dat ik geen e-mailadres van je heb André (Peter) >>>

Op de plattegrond van Eindhoven uit 1959 zie je de Rundgraaf uitmonden in de Gender op de plaats waar iets later El Prado is neergezet. Op de plattegrond van 1976 zou de Rundgraaf parallel aan de Rooijakkerstraat moeten liggen.